Vi treng å snakke om kjensler

Ein viktig grunn til psykologiseringa av samfunnet er at vi – lærarar, foreldre, leiarar – manglar eit kvardagsspråk for alminnelege vonde kjensler. Det er for lite kompetanse og for mykje tabu.

Av Gregor Falkner

Illustrasjonsbilde: Shutterstock

Dei fleste av oss har lært om dei tre grunnfargane og dei fem sansane. Kor mange kjenner til dei fem grunnkjenslene våre – sinne, frykt, sorg, avsky og glede – og veit korleis dei skal møtast på ein god måte?

Born og unge manglar gode rollemodellar som viser dei at det er sunt å kjenne etter, som tek bort skamma rundt dei mest grunnleggjande kjenslene og – viktigast av alt – viser at ingen kjensler er farlege i seg sjølv. Kjensler går over når dei blir anerkjende, delte og møtte. Berre dersom dei ikkje blir det, kan dei utvikle seg til traume og psykiske lidingar, og dermed til noko som i verste fall er livstruande.

Treng ikkje psykolog

No har vi for første gong ein generasjon som torer å fortelje korleis dei verkeleg har det. Men språket vi har gjeve dei, er psykologi- og diagnosespråket, dei manglar kvardagsspråket for kjensler. Kvar skulle dei ha lært det? For få høyrer det språket på skulen, i heimen eller i media. Det er dei vaksne sitt ansvar å setje ord på og handtere eigne kjensler så ungdommen kan lære, men skamma og mangelen på kunnskap gjer at mange heller er tause.

Berre psykologar er ekspertar på psykisk sjukdom. Men når det gjeld vonde kjensler, har vi alle noko å kome med. For vi har alle levd eit liv og erfart motgang, sorg, urett.

Kva treng eit friskt menneske som opplever vonde kjensler? Treng det å vente lenge på ein ledig time, bli stempla som pasient, kome til eit sterilt kontor for å møte ein fagperson som held «profesjonell avstand»? Nei, dei aller fleste treng eit anna menneske som er der, som held rundt dei, som seier: «Eg er her saman med deg. Det er ikkje noko feil med deg fordi du opplever det slik. Eg òg har hatt det slik før.»

Skal ein møte ei vond kvardagskjensle slik, må ein ikkje vere for skamfull til å dele. Og den andre må ha kunnskap og tryggleik nok til å ta imot det.

Emosjonell intelligens

Motivasjonen min til å lære og uttale meg om kjensler byrja med at eg har vore utsett for mobbing, halde kjenslene inne og kjent på problema det førte til for meg. I vaksen alder, etter eit samlivsbrot, valde eg å ta grep. Eg har gått til ulike psykologar i fleire år og er snart i mål med ei treårig utdanning innan emosjonell intelligens. Der har eg lært om samspelet mellom hjernen og kjenslene og arbeidd med skam og mi eiga historie. Framleis er det litt skamfullt å handtere kjenslene sine «etter boka». Men eg øver meg, ikkje minst av omsyn til borna mine.

Førre veke kom eg heim frå jobb og hadde det ikkje godt. Mor til borna var på besøk og såg det. «Kva skjer?», spurde ho.

«Eg har hatt ein dårleg dag på jobb. Det er mykje å gjere, og eg kjenner meg overvelda.»

«Eg trur ikkje eg kan gje deg gode råd om jobben din.»

«Eg veit det. Eg treng eigentleg berre at du sit her og held rundt meg.»

Eg gret i nokre minutt, sjølv om ein del av meg tenkte at dette er ein patetisk ting å gråte for. Mykje av det som kjendest overveldande, var mål eg hadde sett for meg sjølv.

Er ikkje det teit? Kleint? Flautt og skamfullt? Jau, det kjennest sånn. Det er privat, det er å «vrengje sjela» og påfører andre ubehag. Vi har fjerna tabu for diagnosar og psykisk sjukdom. Tabu for heilt grunnleggjande kjensler som sorg og reaksjonar som gråt lever framleis i beste velgåande, ikkje minst for menn. Ikkje rart at mange hamnar bak lukka psykologdører, som er det einaste frirommet vi har gjeve til vonde kjensler.

Mange har ei oppfatning om at dei som viser kjensler, er skøyre, at dei må behandlast varsamt. Det er på tide å utfordre oppfatninga. Ho er ikkje berre gammaldags, ho har for lengst vorte vitskapeleg motprova òg. Å kunne dele og handtere kjensler er med på å gje auka motstandskraft – slik at ein toler meir motgang, ikkje mindre.

Det fungerte for meg – etter nokre minutt tok den vonde kjensla mindre plass, og eg fekk tilgang til dei kreative og problemløysande delane av hjernen min igjen. Eg var attende på jobb neste dag med nye idear og ei kjensle av meistring.

Løyser ikkje alt

Det er urealistisk å tru at meir kompetanse og mindre tabu er løysinga på alt. Somme vil alltid ha for sterk motstand til å snakke om eigne kjensler. Sjølv med ei emosjonelt kompetent befolkning vil det vere krevjande å vere lærar, og nokre born vil ikkje bli møtte korkje av lærar eller av omsorgsperson. Det vil alltid vere behov for psykisk helsehjelp, lågterskeltilbod og liknande.

Men eg har til gode å høyre eit fornuftig argument mot at vi bør styrkje den emosjonelle kompetansen vår. Og det trengst ikkje dyre tilleggsutdanningar. Ja, eg synest lærarane fortener eit betre utdannings- og etterutdanningstilbod. Resten av oss kan byrje med å bruke ein time på nettsidene til NRK Super og sjå «Kort fortalt om følelser», slik at vi kjem på same emosjonelle kompetansenivå som borna våre.

Denne artikkelen var først publisert i Dag og Tid. Link her